დომინანტური გლობალური და რეგიონული სუბიექტები ახ. წ. I საუკუნიდან

დომინანტური გლობალური და რეგიონული სუბიექტები ახ. წ. I საუკუნიდან და მათი გავლენიანი მმართველები.

წარმოდგენილია იმპერიის/სახელმწიფოს დასახელება, დომინირების საუკუნე/საუკუნეები; მოკლე ინფორმაცია იმპერიებზე/სახხელმწიფოებზე და მათ გავლენიან მმართველებზე.

---

 რომის იმპერია-I–IV სს.

• დასავლური სამყაროს ფუძემდებელი. ცნობილია კანონმდებლობით, არქიტექტურით და ხანგრძლივი მშვიდობის პერიოდით (Pax Romana – ოქროს ხანა).
• გავლენიანი მმართველი: ავგუსტუსი (ძვ. წ. 27 – ახ. წ. 14) – იმპერიის დამაარსებელი და Pax Romana-ს შემქმნელი.

 ჰანის დინასტია (ჩინეთი) I–II სს.

• ჩინეთის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პერიოდი, რომელიც აბრეშუმის გზის გახსნით და კონფუციანიზმის გაძლიერებით აღინიშნა.
• გავლენიანი მმართველი: იმპერატორი ვუ (ძვ. წ. 141 – ძვ. წ. 87) – ტერიტორიული გაფართოების არქიტექტორი.

 ბიზანტიის იმპერია-IV–VII სს.

• აღმოსავლეთ რომის იმპერიის მემკვიდრე, მართლმადიდებლობისა და ანტიკური ცოდნის შენარჩუნების ცენტრი.
• გავლენიანი მმართველი: იუსტინიანე I (527 – 565) – დაიბრუნა დასავლეთის მიწები და შექმნა კანონთა კოდექსი (იუსტინიანეს ოქროს ხანა).

 ტანის დინასტია (ჩინეთი)-VII–VIII სს.

• ჩინეთის კულტურული და კოსმოპოლიტური ოქროს ხანა; ხელოვნება, ლიტერატურა და ბუდიზმი აყვავდა, მოხდა მნიშვნელოვანი ტექნოლოგიური მიღწევები.
• გავლენიანი მმართველი: იმპერატორი ვუ ზეტინი (690 – 705) – ჩინეთისა და მსოფლიო ისტორიაში ერთადერთი ქალი იმპერატორი. მისი მმართველობის დროს მიღწეულმა სტაბილურობამ ხელი შეუწყო ადმინისტრაციულ რეფორმებსა და იმპერიის ძლიერებას. მისი მმართველობა მიჩნეულია ჩინური ცივილიზაციის უმაღლეს წერტილად.

 ომაიანთა სახალიფო-VII–VIII სს.

• პირველი ისლამური დინასტია, რომელმაც უზარმაზარი ტერიტორია გააერთიანა.
• გავლენიანი მმართველი: აბდ ალ-მალიქ იბნ მარვანი (685 – 705) – სახელმწიფო ადმინისტრაციის არაბიზაციის ავტორი.

 აბასიანთა სახალიფო-VIII–IX სს.

• ისლამური მეცნიერებისა და ფილოსოფიის ოქროს ხანა დედაქალაქ ბაღდადში; მოხდა ინტელექტუალური და კულტურული აღმავლობა.
• გავლენიანი მმართველი: ჰარუნ ალ-რაშიდი (786 – 809) – კულტურული და ეკონომიკური კეთილდღეობის პერიოდი.

 სუნის დინასტია (ჩინეთი)-X–XII სს.

• ჩინეთის ეკონომიკური და ტექნოლოგიური რევოლუციის ხანა (დენთი, ბეჭდვა, კომპასი).
• გავლენიანი მმართველი: იმპერატორი რენზონგი (1022 – 1063) – სტაბილურობისა და კულტურული აღმავლობის გარანტი.

 მონღოლთა იმპერია-XIII–XIV სს.

• მსოფლიო ისტორიაში ყველაზე დიდი კონტინენტური იმპერია.
• გავლენიანი მმართველი: ჩინგიზ ყაენი (1206 – 1227) – მონღოლეთის გამაერთიანებელი და უზარმაზარი დაპყრობების სულისჩამდგმელი.

 მინის დინასტია (ჩინეთი)-XIV–XV სს.

• აღადგინა ეთნიკურად ჩინური მმართველობა. ცნობილია საზღვაო ექსპედიციებით და დიდი კედლის აღდგენით.
• გავლენიანი მმართველი: იმპერატორი იუნგლე (1402 – 1424) – ააგო აკრძალული ქალაქი და დააფინანსა მსოფლიო მოგზაურობები.

 ოსმალეთის იმპერია-XV–XVI სს.

• მძლავრი იმპერია, რომელიც აკონტროლებდა ხმელთაშუა ზღვის აუზის დიდ ნაწილს და იყო ისლამური სამყაროს ცენტრი.
• გავლენიანი მმართველი: სულეიმან I ბრწყინვალე (1520 – 1566) – მისი მმართველობა იყო ოსმალეთის ძლიერებისა და ბრწყინვალების ოქროს ხანა; ცნობილია კანონმდებლობის რეფორმით, კულტურისა და არქიტექტურის უპრეცედენტო განვითარებით.

 პორტუგალიის იმპერია-XVI ს.

• პირველი გლობალური საზღვაო იმპერია, რომელმაც აღმოჩენების ეპოქაში წამყვანი როლი ითამაშა.
• გავლენიანი მმართველი: ჟუან II სრულყოფილი (1481 – 1495) – პორტუგალიის საზღვაო ჰეგემონიის საფუძვლების ჩამყრელი.

 ესპანეთის იმპერია-XVI–XVII სს.

• უდიდესი ტერიტორიული ექსპანსია ამერიკაში, ევროპის დომინანტი ძალა ოქროს ხანაში (Siglo de Oro).
• გავლენიანი მმართველი: ფილიპე II (1556 – 1598) – იმპერიის გლობალური ძალაუფლების პიკი. მის დროს განვითარდა მადრიდი როგორც იმპერიის მუდმივი დედაქალაქი, ხოლო სასახლე ესკორიალი კი გახდა ესპანური ძალაუფლებისა და არქიტექტურის სიმბოლო.

 მუღალის იმპერია-XVII ს.

• ინდოეთის სუბკონტინენტის მმართველი ძალა, რომელმაც დატოვა მდიდარი კულტურული და არქიტექტურული მემკვიდრეობა.
• გავლენიანი მმართველი: აქბარ დიდებული (1556 – 1605) – იმპერიის გამაერთიანებელი და რელიგიური ტოლერანტობის დამცველი.

 საფრანგეთის სამეფო-XVII–XVIII სს.

• აბსოლუტური მონარქიის სიმბოლო და ევროპის კულტურული ცენტრი.
• გავლენიანი მმართველი: ლუი XIV (1643 – 1715) – “მეფე-მზე”, რომელმაც საფრანგეთი ევროპის ჰეგემონად აქცია (Grand Siècle – დიდი საუკუნე).

 ცინის დინასტია (ჩინეთი)-XVIII ს.

• ჩინეთის უკანასკნელი იმპერიული დინასტია, რომელმაც თანამედროვე ჩინეთის ტერიტორიული საზღვრები შექმნა.
• გავლენიანი მმართველი: იმპერატორი ციანლუნი (1735 – 1796) – მმართველობის პიკი, ტერიტორიული და მოსახლეობის უდიდესი ზრდა.

 რუსეთის იმპერია-XVIII–XIX სს.

• უზარმაზარი ტერიტორიის მქონე ევროპული ძალა, რომლის გავლენა ვრცელდებოდა აღმოსავლეთ ევროპიდან აზიამდე.
• გავლენიანი მმართველი: ეკატერინე II დიდი (1762 – 1796) – მისი მმართველობა იყო რუსეთის განმანათლებლური აბსოლუტიზმისა და დიდების ოქროს ხანა. მან რუსეთი საერთაშორისო ასპარეზზე უდიდეს ძალად აქცია, მოახდინა ტერიტორიული გაფართოება (მაგ., ყირიმის შემოერთება), დააწინაურა ხელოვნება, მეცნიერება და განათლება (“ერმიტაჟის” ფუძემდებელი).

 ბრიტანეთის იმპერია-XVIII–XX სს.

• ისტორიაში უდიდესი გლობალური იმპერია, ინდუსტრიული რევოლუციის ლიდერი და მსოფლიო ჰეგემონი.
• გავლენიანი მმართველი: დედოფალი ვიქტორია (1837 – 1901) – მისი მმართველობის პერიოდი ცნობილია, როგორც ვიქტორიანული ოქროს ხანა. ეს იყო იმპერიის ეკონომიკური, სამხედრო, ტექნოლოგიური და კულტურული ზრდის უპრეცედენტო პერიოდი. დედოფალი ვიქტორია გახდა იმპერიის ძლიერებისა და მორალური სტაბილურობის სიმბოლო, გადაიქცა იმპერიის დედად და იყო პირველი ბრიტანელი მონარქი, რომელსაც მიენიჭა იმპერატრიცას ტიტული.

☭ საბჭოთა კავშირი-XX ს.

• პირველი სოციალისტური სახელმწიფო, ზესახელმწიფო, რომელიც აშშ-სთან ცივ ომში იყო ჩართული.
• გავლენიანი მმართველი: იოსებ სტალინი (1922 – 1953) – ქვეყნის ინდუსტრიალიზაცია და მსოფლიო პოლიტიკური ბლოკის შექმნა.

 ამერიკის შეერთებული შტატები-XX–XXI სს.

• მსოფლიო ეკონომიკური, სამხედრო და კულტურული ზესახელმწიფო, რომელმაც მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ გლობალური ლიდერობა მოიპოვა.
• ფრანკლინ დელანო რუზველტი (1933 – 1945)-იყო ამერიკის შეერთებული შტატების ერთადერთი პრეზიდენტი, რომელიც ოთხჯერ აირჩიეს. ის ხელმძღვანელობდა ქვეყანას XX საუკუნის ორ უმნიშვნელოვანეს კრიზისში: დიდი დეპრესია და მეორე მსოფლიო ომი. დიდი დეპრესია: მან წამოიწყო რადიკალური ეკონომიკური და სოციალური რეფორმების პროგრამა, ცნობილი როგორც „ახალი კურსი“ (New Deal), რომლის მიზანი იყო ეკონომიკის გამოცოცხლება და სოციალური უსაფრთხოების ქსელის შექმნა. მეორე მსოფლიო ომი: ის იყო მოკავშირეთა ძალების მთავარი ლიდერი და მისი პოლიტიკა (მაგ., ლენდ-ლიზის პროგრამა) გადამწყვეტი აღმოჩნდა მოკავშირეთა გამარჯვების უზრუნველყოფაში, რითაც აშშ გლობალურ ზესახელმწიფოდ ჩამოყალიბდა. მისი მემკვიდრეობა განისაზღვრება იმით, რომ მან არა მხოლოდ გადაარჩინა ამერიკული კაპიტალიზმი კრახისგან, არამედ მნიშვნელოვნად გაზარდა ფედერალური ხელისუფლების როლი მოქალაქეების ცხოვრებაში, რითაც თანამედროვე ამერიკული სახელმწიფო ჩამოაყალიბა.

 ჩინეთი-XXI ს.

• თანამედროვე ზესახელმწიფო, რომელმაც ეკონომიკური რეფორმების წყალობით სწრაფი ზრდა განიცადა და გლობალურ ძალად იქცა.
• გავლენიანი მმართველი: დენ სიაოპინი (1978 – 1992, დე ფაქტო) – ეკონომიკური რეფორმების არქიტექტორი.

წყარო: George Jaburia